Zapowiedź sakramentu święceń kapłańskich Kościół widzi już w Starym Testamencie. W Księdze Wyjścia cały naród żydowski został określony „królestwem kapłanów i ludem świętym” (Wj 19, 6). Bóg wybrał następnie jedno z dwunastu pokoleń Izraela, pokolenie Lewiego, i przeznaczył je do służby liturgicznej. Pierwszym arcykapłanem został Aaron, brat Mojżesza. Księga Liczb wspomina także o ustanowieniu siedemdziesięciu „Starszych”, którzy otrzymali natchnienie prorockie za sprawą ducha (Lb 11, 24-35). Owo natchnienie za sprawą ducha jest interpretowane jako zapowiedź zesłania Ducha Świętego na Apostołów przebywających w Wieczerniku.

Wszystkie zapowiedzi kapłaństwa w Starym Przymierzu znajdują swoje wypełnienie w osobie Jezusa Chrystusa, który nazywany jest w Liście do Hebrajczyków „arcykapłanem na wzór Melchizedeka” (Hbr 5, 10; 6, 20). Sam Melchizedek jest postacią znaną ze Starego Testamentu; pojawia się wyłącznie w Księdze Rodzaju. Był on królem Szalemu i jednocześnie kapłanem Boga Najwyższego.

Chrystus nazywany został w 1 Liście do Tymoteusza „jedynym Pośredniku między Bogiem a ludźmi”. Kościół mocno podkreśla tę jedyność Jezusa – wyświęcani kapłani są wyłącznie Jego zastępcami na ziemi, działając Jego mocą i w Jego imieniu.

Ustanowienie sakramentu kapłaństwa obchodzi się w Wielki Czwartek, wspominając Ostatnią Wieczerzę i słowa Jezusa: „To czyńcie na moją pamiątkę”. W ten sposób pozostaje ściśle związanie z ustanowieniem Eucharystii. Chrystus jednak już wcześniej, w trakcie swojej działalności, budował kapłaństwo urzędowe, wybierając kolegium Dwunastu Apostołów. To właśnie Apostołowie, po Jego śmierci, zajęli się tworzeniem Kościoła i głoszeniem Słowa Bożego.

Powołaniu siedmiu mężów do obsługi stołów przez Apostołów (Dz 6,1-6) odczytywane jest jako ustanowienie instytucji diakonatu. W swoich listach św. Paweł wielokrotnie wspomina o urzędzie biskupa oraz prezbitera. Byli oni mianowani poprzez gest włożenia rąk. Od początku zatem sakrament kapłaństwa obecny był w Kościele; od początku można również mówić o pewnej hierarchii święceń.

Rankiem w Wielki Czwartek na pamiątkę ustanowienia kapłaństwa biskup diecezjalny wraz z kapłanami z całej diecezji odprawia Mszę św. Krzyżma, która jest wyrazem jedności i wspólnoty duchowieństwa. Dochodzi wówczas do odnowienia przyrzeczeń kapłańskich.

Celibat

Co to jest celibat

Celibat (łac. caelebs – bezżenny, samotny), inaczej bezżenność, jest rezygnacją z małżeństwa ze względów religijnych. Stan ten praktykowany jest w różnych wyznaniach, nie tylko w chrześcijaństwie/katolicyzmie. Może dotyczyć zarówno osób duchownych, jak i ludzi świeckich. Bywa wynikiem dobrowolnej decyzji bądź nakazu, związanego z wyborem określonej drogi realizacji ideałów danej religii. Zwykle dotyczy życia zakonnego bądź posługi kapłańskiej. Na Dalekim Wschodzie uważny jest za środek prowadzący do osiągnięcia doskonałości duchowej.

Celibat w Kościele katolickim

W chrześcijaństwie celibat początkowo był związany z dobrowolną decyzją; w Nowym Testamencie nie ma nakazu bezżeństwa. Niemniej praktykowany był przez Jezusa Chrystusa, Jana Chrzciciela, św. Jana Ewangelistę oraz św. Pawła. Ten ostatni postrzegał celibat jako dar, charyzmat:

Pragnąłbym, aby wszyscy byli jak i ja, lecz każdy otrzymuje własny dar od Boga: jeden taki, a drugi taki. Tym zaś, którzy nie wstąpili w związki małżeńskie, oraz tym, którzy już owdowieli, mówię: dobrze będzie, jeśli pozostaną jak i ja. (1 Kor 7)

Do dziś w Kościele katolickim celibat jest interpretowany jako dar, który zapewnia swobodniejsze, pełniejsze oddanie się służbie Bogu i ludziom:

Kościół jako oblubienica Chrystusa pragnie, aby kapłan miłował go w sposób całkowity i wyłączny, tak jak umiłował go Jezus Chrystus Głowa i Oblubieniec.  (Jan Paweł II)

Tradycja głosi, że w Kościele zachodnim wprowadzono celibat duchownych mocą synodu w Elwirze (Hiszpania), który odbył się około 306 r. Jednakże kanon mówiący o bezżenności jest dodatkiem późniejszym.

Z kolei w dokumentach Soboru Nicejskiego I (325 r.) znalazł się zapis, który zabraniał duchownym zamieszkiwania z kobietami. Wyjątek stanowiły matki, siostry, ciotki lub ktoś, kto był poza wszelkim podejrzeniem.

Celibat przez wieki był w Kościele praktykowany, ale nie usankcjonowany prawnie. Dopiero za papieża Grzegorza VII (1073-1085)  bezżeństwo zostało oficjalnie przyjęte jako prawo i uznane za jedyną formę życia duchownego.  Decyzja ta została podtrzymana na późniejszych soborach m.in. na Soborze Trydenckim (1545-1563).

W Kościele rzymskokatolickim celibatu wymaga się od kandydatów do sakramentu święceń, zarówno kapłańskich, jak i diakonatu. Przy czym stałym diakonem może zostać mężczyzna żonaty. Do bezżenności zobowiązują się również osoby prowadzące życie zakonne.

Niezachowanie celibatu jest postrzegane jako naruszenie przykazania czystości oraz cnoty religijności. Zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego usiłowanie zawarcia ślubu cywilnego  pociąga automatycznie ciężkie kary kościelne, aż po ekskomunikę (1394-1395).

Z kolei w przypadku przejścia duchownego do Kościoła rzymskokatolickiego z innej wspólnoty chrześcijańskiej, w której małżeństwo jest dopuszczalne, prawo kanoniczne nie wymaga od niego porzucenia żony i może on bez przeszkód sprawować swoją posługę.

W prawosławiu kapłani i diakoni zazwyczaj są żonaci, ale sakrament małżeństwa przyjmują przed przyjęciem święceń; po święceniach jest to niemożliwe, nawet jeśli owdowieją. Z kolei biskupi muszą być bezżenni. Celibat obowiązuje również mnichów.

W protestantyzmie nie ma święceń kapłańskich; kapłaństwo nie jest sakramentem. Pastorzy, pełniący rolę przewodników duchowych i kaznodziei, najczęściej  są w związku małżeńskim, chociaż mogą dobrowolnie wybrać bezżeństwo.