Pokutą nazywa się drogę nawrócenia, skruchy i zadośćuczynienia ze strony grzesznego chrześcijanina.
Sakrament pokuty i pojednania przede wszystkim opiera się na pokucie wewnętrznej, czyli nawrócenia serca. Wszelkie czyny pokutne (tzw. pokuta zewnętrzna) pozostają bezowocne, jeśli nie idzie za nimi nawrócenie wewnętrzne. Dopiero ono skłania człowieka do uzewnętrznienia tej postawy przez gesty, akty, znaki.
Pokuta wewnętrzna to radykalna przemiana całego życia. Człowiek pokutujący zrywa z grzechem, odwraca się od zła i zmierza ponownie swoim sercem do Boga. Zawiera w sobie zarówno postanowienie zmiany, jak i nadzieję na łaskę i miłosierdzie Boże. Łaska Boża jest niezbędna do nawrócenia: Nawróć nas, Panie, do Ciebie wrócimy (Lm 5, 21). Bóg daje ludziom siłę, aby zaczęli od nowa.
Wewnętrzna pokuta może wyrażać się zewnętrzne w różnych formach, np. modlitwie, poście, jałmużnie. Bywają one nałożone przez spowiednika, ale chrześcijanin nie powinien ograniczać się tylko do tzw. pokuty zadanej. Nawrócenie dokonuje się bowiem w życiu codziennym poprzez troskę o ubogich, przyjmowanie cierpień, akty pobożności czy praktykowanie miłości bliźniego.
Pokuta zadana przez spowiednika powinna uwzględniać sytuację osobistą chrześcijanina i odpowiadać ciężarowi popełnionych grzechów.
O drodze nawrócenia i pokuty mówił Jezus w przypowieści o synu marnotrawnym (Łk 15, 11-24). W tej historii centralne miejsce zajmuje „miłosierny ojciec”, który przyjmuje z powrotem swojego syna po roztrwonieniu przez niego majątku. Syn czuł się skruszony i winny wobec ojca – tak właśnie powinien czuć się grzesznik wobec Boga. Należy bowiem pamiętać, że grzech jest przede wszystkim obrazą Boga i zerwaniem z Nim komunii.
Kościół ustalił 5 warunków sakramentu pokuty. Należą do nich: rachunek sumienia, żal za grzechy, mocne postanowienie poprawy, szczera spowiedź i zadośćuczynienie Bogu i bliźniemu. Wszystkie one są konieczne do odpuszczenia grzechów – rozgrzeszenia. Ponadto Okres Wielkiego Postu oraz każdy piątek jako wspomnienie śmierci Jezusa są specjalnym czasem praktyki pokutnej.
Podsumowując, pokuta niesie ze sobą następujące skutki duchowe: pojednanie z Bogiem, i przywrócenie przyjaźni z Nim (odzyskanie łaski), pojednanie z Kościołem, darowanie kary wiecznej oraz części kar doczesnych, pokój sumienia oraz wzrost sił do walki duchowej – walki ze złem, jaką musi prowadzić każdy chrześcijanin.