Obraz „Bóg patrzy i opatrzy” (znany również jako „Bóg patrzy i opatruje”) z kościoła św. Jana Ewangelisty i Opatrzności Bożej w Bartągu to jedno z najważniejszych dzieł sztuki sakralnej XVIII wieku na Warmii.
Od ponad dwóch stuleci pozostaje centrum kultu religijnego i punktem pielgrzymkowym, gromadząc wiernych w chwilach modlitwy, dziękczynienia i próśb o opiekę.

Opis obrazu i ikonografia

Obraz przedstawia Oko Opatrzności wpisane w trójkąt – symbol Trójcy Świętej – otoczone promieniami i obłokami. Wśród obłoków widoczne są cztery anioły, których twarze i skrzydła dopełniają kompozycję. Całość utrzymana jest w błękitnym tle, symbolizującym transcendencję i niebo. Szczególną wymowę nadają dziełu polskie napisy: u góry „Bóg patrzy i opatruje”, u dołu „Bóg patrzy i opatrzy”, świadczące o silnym przywiązaniu Warmian do wiary i ojczystej kultury w XVIII wieku.

Historia powstania

Dzieło powstało w XVIII wieku, w czasie intensywnego rozwoju kultu Opatrzności Bożej na Warmii. Jego fundatorem był proboszcz ks. Tomasz Gremm (1746–1810), gorliwy duszpasterz i promotor szkolnictwa ludowego. W 1781 roku założył on w Bartągu pierwsze na Warmii Bractwo Opatrzności Bożej, do którego wstąpił m.in. biskup sufragan Karol von Zehmen. Kilka lat później ks. Gremm zlecił Danielowi Chodowieckiemu, słynnemu malarzowi i rytownikowi z Gdańska, wykonanie miedziorytów o tematyce Opatrzności. To pod jego wpływem rozwijała się ikonografia bartąskiego obrazu.

Kontekst artystyczny

Obraz został umieszczony w lewej nawie kościoła, w ołtarzu Bractwa z 1724 roku. Całość wnętrza tworzy barokowy kompleks o wysokiej wartości artystycznej, którego centralnym punktem jest ołtarz główny z 1695 r., przypisywany warsztatowi Izaaka Rigi z Królewca.

Symbolika religijna

Symbol Oka Opatrzności sięga głęboko do teologii chrześcijańskiej i ikonografii biblijnej. W Psalmie 33 czytamy: „Oto oczy Pana nad tymi, którzy się Go boją, nad tymi, co ufają Jego łasce”. Popularność tego typu przedstawień wzmacniały także modlitewne „Godzinki o Opatrzności Boskiej”, szeroko rozpowszechnione pod koniec XVIII wieku.

Kult i znaczenie pielgrzymkowe

Obraz od początku otaczano szczególną czcią. Wierni przybywali tu, prosząc o ratunek w chorobach, klęskach żywiołowych i nieszczęściach. W latach 1781–1797 do Bractwa Opatrzności Bożej przystąpiło blisko 5 tysięcy osób, a Bartąg stał się miejscem licznych pielgrzymek zwanych po warmińsku „łosierami”. W 1984 r. kościół został podniesiony do rangi Diecezjalnego Sanktuarium Opatrzności Bożej, jednak kult trwa tu nieprzerwanie od XVIII wieku.

Znaczenie historyczne i kulturowe

Obraz „Bóg patrzy i opatrzy” to nie tylko dzieło sztuki barokowej, ale także symbol tożsamości Warmii. Dwujęzyczne napisy świadczą o przywiązaniu mieszkańców do polskiego języka i tradycji w kontekście wielonarodowej historii regionu. Dziś wizerunek pozostaje jednym z najcenniejszych zabytków sztuki sakralnej Warmii, a zarazem żywym świadectwem wiary i nadziei kolejnych pokoleń.