Sakrament namaszczenia chorych jest celebracją liturgiczną i wspólnotową. Może być udzielany wyłącznie przez kapłanów – biskupów i prezbiterów. Miejsce sprawowania sakramentu nie jest ściśle określone; jest zależne od tego, gdzie chory się znajduje – może to być np. szpital, dom czy kościół. Namaszczenie może być udzielane zarówno jednej osobie, jak i całej grupie.

Celebracja sakramentu rozpoczyna się liturgią słowa, która jest z kolei poprzedzona aktem pokuty. Obrzęd polega na nałożeniu w milczeniu przez kapłanów rąk na chorego i modlitwie nad nim, w której proszą o udzielenie specjalnej łaski osobie przyjmującej sakrament. Następnie dochodzi do namaszczenia chorego świętym olejem, wcześniej poświęconym (najlepiej przez biskupa). W obrządku Kościoła rzymskokatolickiego namaszcza się czoło i ręce chorego, a w obrządkach wschodnich inne części ciała.

Konstytucja apostolska Sacram unctionem infirmorum z 1972 r. ustaliła następujące zasady obowiązujące przy obrzędzie udzielania sakramentu namaszczenia chorych:

Sakramentu namaszczenia chorych udziela się chorym, namaszczając ich na czole i dłoniach olejem z oliwek lub stosownie do okoliczności innym olejem roślinnym, należycie poświęconym, wymawiając tylko jeden raz następujące słowa: „Przez to święte namaszczenie niech Pan w swoim nieskończonym miłosierdziu wspomoże ciebie łaską Ducha Świętego. Pan, który odpuszcza ci grzechy, niech cię wybawi i łaskawie podźwignie”.

Kościół zachęca również do przyjmowania Eucharystii po obrzędzie namaszczenia, gdyż to właśnie Eucharystia powinna być ostatnim sakramentem w życiu chrześcijanina. Ta komunia święta podawana choremu ma swoją własną nazwę – wiatyk (łac. viaticum – zapasy, zaopatrzenie na drogę) oraz szczególne znaczenie, ponieważ, zgodnie ze słowami samego Jezusa Chrystusa, Eucharystia jest zaczątkiem życia wiecznego:

Kto spożywa moje Ciało i pije moją Krew, ma życie wieczne, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym. (J 6, 54).

Skutki namaszczenia chorych

Sakrament namaszczenia chorych niesie za sobą szczególną łaskę; jest szczególnym darem Ducha Świętego. Owa łaska umacnia chorego, dodaje odwagi do walki o swoje zdrowie, równocześnie wprowadzając pokój w jego życie. Człowiek namaszczony jest w stanie przeciwstawić się pokusom złego ducha: pokusie zniechęcenia i trwogi przed śmiercią.

Chory poprzez przyjęcie tego sakramentu odnawia także swoją ufność i wiarę w Boga. Osoba przyjmująca namaszczenie uzyskuje również odpuszczenie grzechów, w tym grzechów śmiertelnych, jeśli wcześniej nie mogła przyjąć sakramentu pokuty.

Bóg wspiera chorego, prowadzi do uzdrowienia jego duszy oraz do uzdrowienia ciała, jeśli taka jest Jego wola. Sakrament ten nie jest bowiem sakramentem gwarantującym wyjście z choroby czy polepszenie stanu fizycznego.

Przez łaskę sakramentu namaszczenia chory otrzymuje także dar zjednoczenia z odkupieńczą męką Chrystusa. Tym samym przez swoje cierpienie uczestniczy on w zbawczym dziele Jezusa. Co więcej, chory poprzez łaskę, którą otrzymał, przyczynia się również do uświęcenia całego Kościoła (łaska eklezjalna).

Sakrament namaszczenia chorych nazywany jest także sacramentum exeuntium, czyli „sakramentem odchodzących”, gdyż jego przyjęcie przygotowuje chrześcijan na przejście do życia wiecznego. Stąd też Katechizm Kościoła Katolickiego w art. 1525 wymienia go wśród sakramentów „które przygotowują do Ojczyzny”.